Wie schoffelt de buurttuin?

Er wordt veel geïnvesteerd in de aanleg van groen. Maar als de tuinen en tuintjes er liggen, begint het pas. Hoe kunnen we met elkaar – stad, bewoners en ondernemers – het groen goed beheren? Natuurlijk, ook pleinen en stoepen vragen om onderhoud. Je moet ze netjes en schoon houden. Maar vervang je stenen door groen, dan krijg je opeens veel meer op je bord. Je moet zaaien of planten, water geven, onkruid wieden en snoeien. Soms krijg je te maken met insectenplagen of plantenziekten.

De gemeente Rotterdam wil dat buurtbewoners meer verantwoordelijkheid dragen voor het zelfbeheer, het onderhouden van groen in de openbare ruimte. Maar is dat niet teveel gevraagd als je ziet wat daar allemaal bij komt kijken? We vroegen het aan drie mensen die veel te maken hebben met buurtbewoners en de zorg voor het groen in de stad. Landschapsontwerper en stedenbouwkundige Wolbert van Dijk zet zich al tien jaar in voor het vergroenen en klimaatbestendig maken van het Oude Westen. Rob Luyk is van Binder Groenprojecten, een bedrijf dat onder andere binnentuinen en daktuinen aanlegt. René de Vries is wijktuincoach in Feyenoord, Lombardijen en IJsselmonde.

Snoeien en plaagbestrijding

Bewoners kunnen vaak prima zelf het groen in hun buurt onderhouden. Toch kun je als gemeente niet zomaar je handen er vanaf trekken, vinden de drie deskundigen. Rob is van mening dat de gemeente sowieso verantwoordelijk moet blijven voor het basisbeheer. Denk aan het snoeien van heggen, het onderhouden van bomen en het bestrijden van insectenplagen.

Daarnaast moet de gemeente altijd klaarstaan om bij te springen als het even niet gaat. Want ook als buurtbewoners gemotiveerd zijn en alles goed is geregeld, heb je nooit volledige zekerheid. Wolbert: ‘Mensen verhuizen, overlijden, krijgen kinderen of andere bezigheden waardoor ze geen tijd meer hebben. Dat hoort er eenmaal bij als je met mensen werkt. Om te voorkomen dat alles in duigen valt, is het belangrijk een vangnet te creëren. In dit vangnet moet je investeren als gemeente en als bewoners. Zo kun je een netwerk opbouwen van experts, ambtenaren, bewoners en ondernemers. En binnen de wijk kun je plekken realiseren waar je elkaar ontmoet en waar je kennis en kunde met betrekking tot de openbare ruimte kunt uitwisselen.’ In het Oude Westen kunnen mensen elkaar op verschillende plekken ontmoeten, bijvoorbeeld bij de Wijktuin en Aktiegroep Het Oude Westen. Ook zijn er buurtbijeenkomsten over vergroening, klimaatverandering en energietransitie.

Tuincoach

René werkt al 33 jaar bij de gemeente en zorgde daar lange tijd voor het groen. Sinds twee jaar doen bewoners die zich hebben aangemeld voor zelfbeheer het groenonderhoud zelf en heeft René een coachende rol. Regelmatig loopt hij door de wijken en kunnen mensen hem vragen stellen. De functie van wijktuincoach voorziet in een grote behoefte. Volgens René kregen wijkregisseurs – aanspreekpunt voor bewoners – steeds vaker vragen over groenbeheer die ze zelf niet konden beantwoorden. Nu kan iedereen terecht bij de tuincoach die over alle kennis en ervaring beschikt. ‘Ik schiet alleen te hulp als bewoners een probleem niet kunnen oplossen. Dat werkt goed’, vertelt René. ‘In Zomerland, IJsselmonde, had een bloementuin schade opgelopen. Met mijn groenploeg heb ik alles hersteld, waarna de bewoners verder konden met het verzorgen van de planten. Nu is het weer een mooie bloemenzee. Echt geweldig om te zien.’

Niks opdringen

Als gemeente kun je wel willen dat bewoners voor het groen gaan zorgen, maar hoe krijg je mensen mee? Het werkt het best wanneer je bewoners niks opdringt, maar ze zelf met ideeën laat komen, is de ervaring van René. ‘Voorheen legde de gemeente geveltuinen aan zonder bewoners te vragen of zij daar behoefte aan hadden. Ik zag dat die geveltuinen werden verwaarloosd. Nu bellen bewoners de gemeente als ze een plantenbak of geveltuin willen hebben. Ik merk dat mensen die zelf het initiatief nemen ook hun best doen om het groen te verzorgen.’

Rotterdammers mogen op eigen initiatief een geveltuintje aanleggen, of een boomspiegel opvrolijken. Daarvoor hebben ze geen toestemming van de gemeente nodig. Je stoep opfleuren met een plantenbak, mag ook, mits je je aan bepaalde voorwaarden houdt. Wie een groter stuk groen, zoals een plantsoen zelf wil gaan onderhouden, kan contact opnemen met de wijkregisseur van Stadsbeheer. Dat soort aanvragen komen vervolgens terecht bij mensen als René en zijn ploeg. ‘Samen kijken we naar de mogelijkheden: hoeveel bewoners willen meedoen? Wat is ons budget? Met dat geld huren we groenaannemers in die het stukje grond spitten en bemesten’, vertelt René. ‘Vervolgens vragen wij bewoners wat hun wensen zijn: welke planten hebben zij in gedachten? Ik geef advies, maar de bewoners doen het zelf.’ Dat laatste is volgens hem belangrijk: dat je erbij bent, maar dat bewoners het voortouw nemen.

Ontmoetingsplek

Wolbert organiseert samen met Petra van den Bergh van Aktiegroep Het Oude Westen buurtbijeenkomsten waarbij bewoners ideeën over groen, openbare ruimte, klimaat en energietransitie in hun wijk kunnen uitwisselen. Op de manier is de Wijkvisie voor het Oude Westen tot stand gekomen. Deze aanpak werkt. Zo kwamen er geveltuinen XXL in de Bloemkwekersstraat, de Schietbaanstraat, de Gouvernestraat en recentelijk nog in de Akeleistraat. Een ander mooi voorbeeld is Tuin de Bajonet, een collectieve buurttuin waar bewoners hun eigen stukje grond verzorgen en de tuin onderhouden. Het is een belangrijke ontmoetingsplek voor de wijk waar uiteenlopende activiteiten worden georganiseerd. Alle projecten worden onderhouden door de initiatiefnemers. Tijdens de buurttuinentours en bijeenkomsten worden kennis en de kunde met elkaar gedeeld. Aktiegroep Het Oude Westen en Wolbert van Dijk zijn daarbij een belangrijke intermediair. Het leuke is: de benadering in het Oude Westen spreidt zich uit naar andere thema’s, zoals het opleiden van Energiecoaches en het realiseren van groene daken bij VVE’s.

Eerst een tien, nu een zes

Aan de Blokweg in Feyenoord maakten omwonenden tien jaar geleden van een openbaar perk een mooie gemeenschappelijke tuin, met een rozenboog en bloeiende planten. Maar de mensen die met liefde en toewijding de tuin onderhielden werden te oud voor het zware werk. Er waren geen buren die het van ze over wilden nemen. Wat doe je in zo’n geval?

De gemeente besloot om het onderhoud weer op zich te nemen. ‘De vraag was even wat we zouden doen’, vertelt René. ‘Deze tuin vroeg om veel meer onderhoud dan een doorsnee plantsoen. Uiteindelijk hebben we de tuin gehouden zo hij was, omdat we het jammer vonden alles weg te halen. We houden het bij zo goed als we kunnen, maar kunnen er minder tijd in steken dan de bewoners deden. Eerst had het onderhoud een tien, nu een zes.’

De gemeente springt dus bij als het niet meer gaat, maar altijd wordt de situatie meegewogen. Als mensen ziek zijn, kan er tijdelijk hulp komen. Als mensen stoppen wordt gezocht naar buurtgenoten die het van ze over kunnen nemen.

Geld voor plantenbakken

Als je mensen gevonden hebt, is het belangrijk ze vast te houden. Dat doe je door ze te helpen: met middelen, advies of ondersteuning. Bij middelen kun je denken aan materiaal of geld. ‘We kunnen gebruik maken van een zelfbeheerbudget voor de bewoners’, vertelt René. ‘Als bewoners vragen om plantenbakken, kunnen we hiervoor het budget gebruiken. En bewoners die het zelfbeheer van groen op zich nemen, ontvangen van mij een setje met tuingereedschap.’

Advies geven, betekent kennis overdragen. Belangrijk omdat het vermogen van bewoners daardoor toeneemt, zegt Rob. ‘Zo kun je een wijktuinman aanstellen die meehelpt en die buurtbewoners kan laten zien hoe je een tuin onderhoudt.’ Zo’n wijktuinman hebben ze bijvoorbeeld al in het Oude Westen.

Buurtbijeenkomsten

‘Een bewonersorganisatie erbij betrekken en regelmatig bij elkaar komen, is essentieel als je continuïteit en zorgvuldigheid wilt garanderen’, zegt Wolbert. ‘In het Oude Westen begeleidt de Aktiegroep het groenbeheer, zodat alles goed verloopt.’ In mei organiseerden Wolbert en Petra een Buurttuinen Tour, waarbij buurtbewoners uitleg gaven over hun initiatief. ‘Zo’n tour is een mooie gelegenheid om elkaar aan te horen. Mensen vertellen wat er goed gaat en wat niet. Petra en ik proberen hen hierin te begeleiden en advies te geven. Je moedigt hen aan om wellicht mee te doen met een nieuw project.’

Rob werkt nauw samen met een bewonersgroep in Rhoon-Noord. Deze bewoners vergaderen regelmatig met contactpersonen van de gemeente: wie doet het dagelijks onderhoud? Eens in de vijf jaar worden de heesters fors gesnoeid. Wie doet dat en hoe zorg je ervoor dat de heesters op de juiste manier worden gesnoeid? Wat vinden de bewoners leuk om te doen en wat is haalbaar voor hen? ‘Het uitgangspunt is dat we de bewoners waar nodig helpen’, zegt Rob, ‘en dat ze enthousiast blijven om in de buurttuin te werken.’ Een tip van Rob is om af en toe een kleine activiteit te organiseren, bijvoorbeeld een moestuinbak plaatsen. ‘Hierdoor komen mensen van de wijk bij elkaar en leren ze elkaar kennen. Je ziet welke mensen goed met elkaar kunnen samenwerken en waar de talenten van elk individu liggen.’

Beloofd is beloofd

Soms kan een zakelijke aanpak helpen. Zo ondertekenden bewoners van Rotterdam-Zuid een soort contract. Daarmee beloofden ze dat ze minstens drie jaar zouden zorgen voor het groen in hun wijk of straat. En ja, zegt René, daar hoort ook bij dat je als gemeente netjes nakomt wat je aan bewoners hebt beloofd.